نمونه هایی از کلام پر اعجازمولا در نهج البلاغه جلسه دهم

خطبه ۱۳۲ از نهج عبده:
«کلام الله تبصرون به و تنطقون به و تسمعون به»
کلام خدا، با آن می بینید و با آن سخن می گوئید و با آن می شنوید.
با تدبّر در این کلام اعجازی ِ بی مانند اسطوره ی زیبایی او که عِدل قرآن است و خود، قرآن ناطق. که خود فرمود: «انا کلام الله النّاطق» من قرآن گویای خدا هستم و نِعم ما قال و چه خوب و زیبا فرمود.
حال این کلامی است که هیچ محدودیّت در اتّساع و گستردگی نگاهش، زاویه ی دیدش نیست. زیرا که او ولیّ خداست. «وَ اِنَّ اولیاء الله نظروا الی باطن الدّنیا …» و همانا اولیاء خدا نظر نموده اند به باطن دنیا (نهان آن) در وقتی که مردم به ظاهر آن نظر افکنده اند.
با کلام خدا انسان چه چیزی را ببیند؟

صفات خدای بزرگ از صفات ذات و صفات افعال
«هو الحیّ القیّوم» اوست زنده ی پابرجا «هو العلیم القدیر» اوست دانای توانا «هو الله الّذی لا اله الاّ هو عالم الغیب و الشّهاده هو الرّحمن الرّحیم» او الله خدائی است که بجز او که دانای غیب و آشکار است خدائی نیست. اوست رحمن و رحیم.
و سایر آیات قرآن که بیانگر اسماء و صفات حضرت حقّ جلّ و علا می باشد. حیات طیّبه، حیات قرآنی یعنی رسیدن به این معنا که به هر چیز شخص می نگرد با عینک این اسماء و صفات بنگرد، که با این آیاتی که خواندیم اشیاء را ببیند، فی المثل نگاهش به هر موجود زنده ای با عینک «الحیّ» بودن باری تعالی باشد یعنی در ورای این موجود زنده خدای ِ حیّ را ببیند و حیات این موجود را ناشی از حیات خدای بزرگ بیابد. و چون خدای را «القیّوم» می داند پس برای هیچ موجودی استقلال نه در وجود و نه در اراده بیابد.
و باز مشاهده می کند که ظاهر و باطن هر موجودی دست خداست و بر او مکشوف، و چون مخلوق اوست و رحمت عام و خاصّش وجود آن موجود را احاطه کرده یعنی در نهاد هر موجودی در حقیقت امر دو رحمت تجلّی نموده، رحمتی که چون ابری بر سر همه سایه افکنده. بقول سعدی: [باران رحمت بی حسابش همه جا کشیده و خوان نعمت بی دریغش همه جا گسترده] و رحمتی خاصّ آن موجود. و اوست که رحمت عامش او را از رحمت خاصّش، و رحمت خاصّش از رحمت عامش باز نمی دارد. ای دوست بنگر که در حقّ خودش فرمود: «هو الرّحمن الرّحیم» و نفرمود: [هو الرّحمن و هو الرّحیم] مگر بنده ی حقّ بینش، ولیّ مطلقش، سیّد السّاجدین اش به پیشگاهش عرضه نمی داشت:
«یا رحمن الدّنیا و الاخره و رحیمهما» این رحمان دنیا و آخرت و رحیم آن دو.
و اگر من و تو نیز دقت کنیم این دو نوع رحمت را نمی بینیم که ما در مهد زمین زندگی می کنیم و از سفره عامش برخوردار که : «و هو الّذی خلق لکم ما فی الارض جمیعاً» و آن خدا کسی است که برای شما آنچه در زمین است آفرید.
ابر و باد و مه و خورشید و فلک در کارند
تا تو نانی بکف آری و به غفلت نخوری
و در عین حال هر یک از ما از روزی ویژه ای برخوردار و کام هر یک به عسل خاصّی شیرین.
و ناگهان این دو جلوه رحمت، صبغه ی دیگری، رنگ و لعاب دیگری بخود می گیرد. «و رحمتی وسعت کل شئ فساکتبها للّذین یتّقون و یؤتون الزّکوه و الّذین هم بایاتنا یؤمنون» (اعراف ۱۵۶) و رحمت من هر چیزی را در برگرفته، پس آن را محقّقاً می نویسم برای کسانی که تقوا را رعایت می کنند و زکوه می دهند و کسانی که تنها به نشانه های ما ایمان دارند. که در آیه بعد به شرح این جماعت می پردازد که در یک کلمه پیروان به حقّ حضرت ختمی مرتبت محمّد مصطفی (ص) که در بهشت از جلوات خاصّ رحمت بی منتهایش : «فلا تعلم نفسٌ ما اخفی لهم من قرّه اعین جزاءً بما کانوا یعملون» (سجده ۱۷) پس هیچ نفسی نمی داند که چه چیزی برایش پوشیده شده از آنچه که چشمها را حتک کند در حالیکه آن پاداش ِ آن چیزی است که انجام می دادند.
و در اینجا با تدبّری در مسائل روزمرّه ی زندگی هر دو نوع را رحمت می بینیم. تشریع احکام از قوانین مالی اسلام در ارث، تجارت، خانواده، کشاورزی و صنعت جلوه ی رحمانیّت، گشوده شدن در خاصّ از روزی برای هر فردفرد جلوه ی رحمت خاصّ : «و ربّک یبسط الرّزق لمن یشاء و یقدر» و پروردگار تو روزی را بسط و توسعه می دهد برای هر که بخواهد و تنگ می گیرد.
و توجه به این مسئله در دگرگون شدن نگاه انسان بسیار مؤثر است و حلّال بعضی عقده های فکری در مسائل فلسفی و کلامی و آرامش دهنده به روان انسان، که فی المثل برای بررسی مسئله ارث در نگاه رحمانی تقسیم عادلانه و بحقّ، بلکه جانب زن مراعات شده زیرا خدا وی را نفقه خور و نه نفقه دهنده و غیر مسئول در برابر تهیّه ی مسکن و لوازم زندگی و مرد را مسئول می داند.
و در نگاه رحیمیّت «و الله یرزق من یشاء بغیر حساب» و خدا هر که را بخواهد بدون حساب روزی دهد. و درهای روزی بیشمار.
«و اتیکم من کلّ ما سئلتموه و ان تعدّوا نعمه الله لا تحصوها انَّ الانسان لظلومٌ کفّارٌ» (ابراهیم ۳۴) و خدا به شما عطا نموده از هر چه که از او درخواست نموده اید و اگر نعمت های خدا را بشمارید نتوانید آنها را به حساب آورید. همانا انسان بسیار ستمکار ناسپاس است.
و چون بشر برای عصر ظهور حضرت صاحب الامر روحی له الفداء آماده شود و در آن عصر قرار گیرد جلوه هایی از رحمانیّت و رحیمیّت حضرت حقّ را مشاهده کند که تا آن روز حتی تصوّرش هم نمی توانسته داشته باشد که حضرت حقّ «کلّ یوم هو فی شأنٍ» هر روزی او در شأنی است. (سوره رحمن)
« و سیجیئ غدٌ بما لا تعرفون » (نهج البلاغه مولا) و بزودی فردائی همراه با چیزی خواهد آمد که شما آن را نمی شناسید.