پایگاه اطلاع رسانی استاد غلامحسین خالقی
۹ و ۱۰- بئر معطله و قصر مشید
( چاه تعطیل شده و قصر زینت شده ای که از سکنه خالی گشته ).
این آیه تنزیلش مایه عبرت ماست که ببینید چقدر از چشمه سارها و چاههای آب خشکیده گردیده ، چون با مرگ صاحبانشان کس دیگری نبوده که آنها را احیاء کند و چه کوشکهای زیبا و دارای نقش و نگار که صاحبان آنها مردند و از سکنه خالی گشته ، وه ! چه خیام زیبا گوید :
در کارگه کوزه گری رفتم دوش دیدم دو هزار کوزه گویا و خموش
ناگاه یکی کوزه بر آورد خروش کو کوزه گر و کوزه خر و کوزه فروش
اما تأویل آن :
- مرحوم محدث نوری گوید علی بن ابراهیم در تفسیر آیه شریفه « و بئر معطله و قصر مشید » فرمود که این مثلی است جاری شده برای آل محمد (ص) ، بئر معطله آن چاهی است که از او آب کشیده نمی شود و آن امامی است که غایب شده ، سپس ایشان از فرمایش امام علیه السلام چنین نتیجه گیری می کند : پس اقتباس نمی شود از او علم تا وقت ظهور یعنی به اسباب ظاهره متداوله از برای هر کس در هر وقت چنانچه میسر بود در عصر هر امامی غیر از آن جناب که قصر مرتفع بودند اگر مانع خارجی نبود پس منافات ندارد با آنچه ذکر خواهیم نمود در باب دهم از تمکن انتفاع به علم و سایر فیوضات از آن جناب به غیر اسباب متعارفه از برای خواص بلکه غیر ایشان نیز .
- در تفسیر نور الثقلین ج ۳ ص ۵۰۶ ح ۱۶۶ از کتاب معانی الاخبار شیخ صدوق (ره) به اسنادش از ابراهیم بن زیاد چنین نقل کند : سألت ابا عبدالله علیه السلام فی قول الله عزوجل : « و بئر معطله و قصر مشید » قال : « البئر المعطله الامام الصامت و القصر المشید الامام الناطق »
از ابا عبدالله (ع) یعنی امام صادق (ع) درباره قول خدای عزوجل :« و بئر معطله و قصر مشید » سئوال نمودم ؟ فرمود : بئر معطله امام خاموش است و قصر مشید امام گویاست .
حال برای مزید بیان عین ترجمه سخن علی بن ابراهیم را از اول تا به آخر در اینجا نقل می کنیم ان شاءالله : آن مثلی است برای آل محمد صلوات الله علیهم قوله : بِئرِمُعَطَّلَهٍ ، هِیَ الَّتی لا یُستَقی مِنها، وَ هُوَ الاِمامُ الَّذی قَدغابَ فَلا یُقتَبَسُ مِنهُ العِلمُ ==وَ«اَلقَصرُالمَشیدُ» هُوَ اَلمُرتَفَعُ،و هُوَ مَثَلُ لِاَمیرِالمُؤمِنینَ والاَئِمَّهِ عَلَیهِمُ السَّلام
و چاه تعطیل شده ای که از آن آب برداشته نمی شود و آن امامی است که بتحقیق غایب شده ، پس از او علم اقتباس نمی شود تا وقت ظهورش « و القصر المشید و هو المرتفع » قصر مشید و آن قصر مرتفع بسی بلند یا بسی با ارزش است و آن مثلی است برای امیر المؤمنین و امامان که درود خدا برآنان باد و فضیلتهای منتشره در بین جهانیان که بر همه ی دنیا شرافت دارد و آن قول او-عزّوجل-است : لیُظهِرهُ عَلی الدّین کُلّه ( تا خدا او را یا آن را بر دین همه اش غلبه دهد ) و شاعر درباره آن گفته :
بِئر مُعَطّله و قصر مُشرَّف مثل لآل مُحَمّد مُنطَرف (۱)
فالقصر مجدهم الّذی لا یُرتَقی و البئرُ عِلمُهُم الّذی لا یُنزَف
چاه معطل(تعطیل شده)وقصردارای شرافت مثلی است طرفه گونه برای ال محمّد است پس قصر مجد (شوکت)آنان است که هیچکس به این پایه نرسد،وچاه دانش آنان است که هرگز به پایان نرسد.